A primeira descrição da língua portuguesa na Alemanha: o Hexaglotton (1762) de Ignaz Weitenauer (1709-1783)

Autores

  • Rolf Kemmler Centro de Linguística da Universidade do Porto Universidade de Trás-os-Montes e Alto Douro Centro de Estudos em Letras
  • Sónia Coelho Universidade de Trás-os-Montes e Alto Douro Centro de Estudos em Letras
  • Susana Fontes Universidade de Trás-os-Montes e Alto Douro Centro de Estudos em Letras

DOI:

https://doi.org/10.18364/rc.v1i48.79

Resumo

RESUMO: O presente artigo oferece uma introdução às “Institutiones lusitanicæ”, que constituem uma das seis partes da gramática poliglota Hexaglotton alterum, docens linguas anglicam, germanicam, belgicam, latinam, lusitanicam, et syriacam, ut intra brevissimum tempus ope lexici libros explicare discas (1762) do jesuíta alemão Ignaz Weitenauer. Na brevidade de umas 28 páginas, o pequeno tratado metalinguístico visa apresentar o português como língua estrangeira a um público germanófono, sendo, com efeito, a primeira obra metalinguística dedicada ao português dentro daquele espaço linguístico. PALAVRAS-CHAVE: Historiografia linguística; Português como língua estrangeira; Ignaz Weitenauer; Companhia de Jesus; Língua portuguesa

Downloads

Não há dados estatísticos.

Referências

Alvar Ezquerra, Manuel: «Los manuales de Ignaz Weitenauer», em: REALE: Revista de estudios de adquisición de la lengua española 1 (1994), págs. 9-14.

Andrango Asmal, Pablo Mauricio / Gualotuña Hidalgo, Liza Mariela (2007): «Incidence of grammar translation method in English Language learning in sixth and seventh elementary school students at Salle High School», dissertação, Army Polytechnic School, Department Of Languages, Applied Linguistics In English Program, em: http://repositorio.espe.edu.ec/bitstream/21000/4830/1/T-ESPE-I-032910.pdf (última consulta: DATA).

Argote, Jerónimo Contador de (21725): REGRAS / da lingua / PORTUGUEZA, / espelho da lingua / LATINA, / Ou disposiçaõ para facilitar o ensino da lingua Latina pelas / regras da Portugueza, / dedicada / AO PRINCIPE / de portugal / Nosso Senhor, / pelo padre / DOM JERONYMO / Contador de Argote, Clerigo Regular, e Academico / da Academia Real da Historia Portugueza. / Muyto accrescentada, e correcta. / Segunda impressaõ. // LISBOA OCCIDENTAL, / NA OFFICINA DA MUSICA, / m. dcc. xxv. / Com todas as licenças necessarias.

Baader, Clemens Alois (1824): Lexicon verstorbener baierischer Schriftsteller des achtzehenten und neunzehenten Jahrhunderts: Des Ersten Bandes Zweiter Theil, M-Z, Augsburg; Leipzig: In der Jenisch- und Stage‘schen Buchhandlung.

Backer, Augustin de / Backer, Aloys de / Sommervogel, Carlos (1890-1916): Bibliothèque de la Compagnie de Jésus: Première Partie: Bibliographie, 9 vols. Bruxelles; Paris: Oscar Schepens; Alphonse Picard. CD-ROM. Paris: LACF éditions (ISBN 9-782-354-9800-2-3), 2011.

Camões, Luís [Vaz] de (41985): Obras Completas: Volume II, Géneros Líricos Maiores, Com prefácio e notas do Prof. Hernâni Cidade, Lisboa: Livraria Sá da Costa (Colecção de Clássicos Sá da Costa).

Cardoso, Jerónimo (21570): DICTIONARIVM / LATINOLVSITANICVM / & vice versa Lusitanico latinũ, cum adagiorum / ferè omnium iuxta seriem alphabeticam, perutili / expositione: Ecclesiasticorum etiam vocabulorum / interpretatione. Item de monetis, ponderibus, & / mensuris, ad præsentem vsum accommodatis. / Nouè omnia per Hieronymũ Cardosum / Lusitanum congesta. / RECOGNITA VERO OMNIA PER SEBAST. / Stokhamerum Germanum. Qui libellum etiam de proprijs nominibus / regionũ, populorum, illustrium virorum, fluuiorum, montium, ac aliorum / complurium nominum & rerum scitu dignarum, historijs & fabulis / poëticis refertum, in vsum & gratiam Lusitanicæ pubis concinnauit & ex integrò adiecit. / Cũ sanctæ Inquisitionis Magistratus approbatione. // Excussit Ioan. Barrerius Conimbricae. 12. kal. Iulij 1570. / Com priuilegio Real. Em papel taxado a rs.

Fernandes, Gonçalo (2009): «A Primeira Gramática do Português como Língua Estrangeira (Lugduni 1672)», em: Bastardín Candón, Teresa / Rivas Zancarrón, Manuel / García Martín, José María (eds.) (2009): Estudios de Historiografía Lingüística, Cádiz: Servicio de Publicaciones de la Universidad de Cádiz, págs. 205-220.

Gier, Helmut / Janota, Johannes (1997) Augsburger Buchdruck und Verlagswesen: von den Anfängen bis zur Gegenwart, Wiesbaden: Otto Harrassowitz Verlag.

Gonçalves, Maria Filomena (2014): «La gramática políglota: un eslabón en las gramaticografías portuguesa y española», em: Calero Vaquera, María Luisa / Zamorano, Alfonso / Perea, Francisco Javier / García Manga, María del Carmen / Martínez-Atienza, María (eds.) (2014): Métodos y resultados actuales en Historiografía de la Lingüística, volume I, Münster: Nodus Publikationen, págs. 302-314.

Jahreiß, Astrid (1990): Grammatiken und Orthographielehren aus dem Jesuitenorden: Eine Untersuchung zur Normierung der deutschen Schriftsprache in Unterrichtswerken des 18. Jahrhunderts, Heidelberg: Carl Winter Universitätsverlag (Germanische Bibliothek; 3. Reihe: Untersuchungen). [Junk, Johann Andreas von] (1778): Portugiesische Grammatik. / Nebst einigen Nachrichten von der portugiesischen / Literatur, und von Büchern, die über Portugall / geschrieben sind. // Frankfurt an der Oder, / bei Carl Gottlieb Strauß. / 1778.

Kemmler, Rolf (2001): «Para uma História da Ortografia Portuguesa: o texto metaortográfico e a sua periodização do século XVI até à reforma ortográfica de 1911», in Lusorama 47-48 (Oktober), págs. 128-319.

Kemmler, Rolf (2002): «Das Hexaglotton (1762) von Ignaz Weitenauer: die erste Beschreibung der portugiesischen Sprache in Deutschland?», em: Große, Sybille / Schönberger, Axel (Hrsg.) (2002): Ex oriente lux: Festschrift für Eberhard Gärtner zu seinem 60. Geburtstag, Frankfurt am Main: Valentia, págs. 257-275.

Kemmler, Rolf (2007): A Academia Orthográfica Portugueza na Lisboa do Século das Luzes: Vida, obras e actividades de João Pinheiro Freire da Cunha (1738-1811), Frankfurt am Main: Domus Editoria Europaea (Beihefte zu Lusorama; 1. Reihe, 12. Band).

Koller, Erwin (1992): Karl Moritz Rapp: Sechzig portugiesische Sonette in oberschwäbischer Übersetzung (Synoptische Ausgabe), Frankfurt am Main: TFM (Verlag Teo Ferrer de Mesquita) / Domus Editoria Europaea, (Verlag Axel Schönberger).

Leal, Maria Auxiliadora da Fonseca (1992): «Complementos preposicionados no sintagma verbal do português: uma abordagem sincrônica e diacrônica», Dissertação de Mestrado, Belo Horizonte: Universidade de Minas Gerais.

Machado, José Pedro (71995): Dicionário Etimológico da Língua Portuguesa: Com a mais antiga documentação escrita e conhecida de muitos dos vocábulos estudados, 5 Bände, Lisboa: Livros Horizonte.

Martins, Maria Teresa Hundertmark-Santos (11982): Portugiesische Grammatik, Tübingen: Max Niemeyer Verlag.

Meldola, Abraham (1785): NOVA / GRAMMATICA / PORTUGUEZA / dividida / em VI Partes / a saber: / 1 Orthographia. / 2 Etymologia. / 3 Syntaxe. / 4 Prosodia com Supplemmento / 5 Lavores da Lingoa. / 6 Miscellanea / Composta por / Abraham Meldola, / Notario, & Traductor, Cæsareo, Publico, Jurado. // Impreso na Officina de M. C. Bock, a custas do autor, / em Hamburgo 1785. // Neue / Portugiesische Grammatik / in sechs Theilen / als: / 1 Rechtschreibung. / 2 Wortforschung. / 3 Wortfügung. / 4 Tonmessung und Anhang. / 5 Sprachübungen. / 6 Miscellanie. / von / Abraham Meldola, / öffentlicher und geschworner Kayserl. Notarius und Translator. / Auf Kosten des Verfassers gedruckt bey M. C. Bock. / Hamburg 1785.

Pereira, Bento (11672): ARS / GRAMMATICÆ / PRO LINGVA / LVSITANA / ADDISCENDA LATINO / Idiomate proponitur, / In hoc libello, velut in quædam academiola diuisa in / quinque classes, instructas subselliis, recto ordine / dispertitis, vt ab omnibus tum domesticis, / tum exteris frequentari possint. / Ad finem ponitur Ortographia, ars rectè scribendi, / vt sicut prior docet rectè loqui, ita posterior / doceat rectè scribere linguam Lusitanam. / In gratiam Italorum coniugationibus Lusitanis Italæ / correspondent. / Authore P. Doct. BENEDICTO PEREIRA, Societ. / Iesv, Portugallensi Borbano, in Supremo Lusitaniæ / S. Inquisitionis Tribunali Censorio Qualificatore, / & modò Romæ pro assistentia Lusitana / Revisore. // LVGDVNI, / Sumptibus Lavrentii Anisson. / M. DC. LXXII. / SUPERIORUM PERMISSU.

Pereira, Bento (91723): PROSODIA / IN / VOCABULARIUM / BILINGUE, / LATINUM ET LUSITANUM, / digesta, / In qua dictionum significatio, et syllabarum / QUANTITAS EXPENDITUR, / OPUS OMNINO NECESSARIUM PROFESSORIBUS SACRARUM, / Et Humaniorum Literarum, Medicis, Juristis, & omnibus cujuscumque facultatis Studiosis; tum / propter innumeras dictiones, quas à Sacris, & profanis Auctoribus decerptas expo- / nit; tum propter recondita carmina omnium Veterum Poëtarum, & Recentiorum / clari nominis, quos omnes Auctor ad expendendas syllabas perlegit. / AUCTORE / doctore P. BENEDICTO PEREYRA Societ. JESU, / Portugallensi, Borbano, in Eborensi Academiâ Primario / olim Rhetorices Professore, & tandem in eâdem / Academiâ págs. Theologiae Professore Primario. / NONA EDITIO / AUCTIOR, ET LOCUPLETIOR / AB ACADEMIA EBORENSI. / Prodit opus in hac nova editione innumeris propemodum erroribus / purgatum, pene incredibili vocabulorum, quae desiderabantur, nu- / mero auctum: è quibus sunt superaddita viginti circiter quatuor / millia, à plusquam tercentis Auctoribus hûc translata, quorum no- / mina in catalogo infra conscripta offendepágs. Omnia quoad fieri po- / tuit, & Lusitano idiomate. & quantitate, & Auctoritate donan- / tur. Quae asterisco * notantur, cautè usurpanda; vel enim au- / ctore destituuntur; vel non temerè sunt aemulanda, / cùm à communi usu abhorreant. // EBORAE, / Cum facultate Superiorum: ex Typographia Academiae. / Anno Domini M. DCC. XXIII.

Ponce de León Romeo, Rogelio (2008): «Gramaticografía portuguesa en la España ilustrada: breves consideraciones sobre el Acento y artificio gramatical de la lengua portuguesa (1795) de Lorenzo Hervás y Panduro», em: Península: Revista de Estudos Ibéricos 5, págs. 55-64.

Pörnbacher, Hans (2011): Weitenauer, Ignaz Frhr. von», em: Kühlmann, Wilhelm (Hrsg.) (2011): Killy Literaturlexikon: Autoren und Werke des deutschsprachigen Kulturraumes, Band 12: Vo-Z, Berlin, New York: Walter de Gruyter, pág. 267.

Reusch, [Franz Heinrich] (1896): «Weitenauer, Ignaz», em: Allgemeine Deutsche Biographie 41 (Walram-Wertmüller), pág. 622.

Schäfer-Prieß, Barbara (2000): Die portugiesische Grammatikschreibung von 1540 bis 1822: Entstehungsbedingungen und Kategorisierungsverfahren vor dem Hintergrund der lateinischen, spanischen und französischen Tradition, Tübingen: Max Niemeyer Verlag (Beihefte zur Zeitschrift für Romanische Philologie; 300).

Schäfer-Prieß, Barbara (2003): «O acusativo preposicional na história da língua portuguesa», em: Head, Brian / Teixeira, José / Lemos, Aida Sampaio / Barros, Anabela Leal de / Pereira, António (eds.): História da Língua e História da Gramática: Actas do Encontro, Braga: Universidade do Minho, Centro de Estudos Humanísticos (Colecção Poliedro; 11), págs. 405-419.

Schäfer-Prieß, Barbara / Schöntag, Roger (2012): Spanisch / Portugiesisch kontrastiv, Berlin; New York: Walter de Gruyter (Romanistische Arbeitshefte; 56).

Schmidt, Christoph (1998): «Weitenauer, Ignaz von», in Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon, Verlag Traugott Bautz (Band XIII), cols. 697-699.

Scotti-Rosin, Michael (1996a): «Frühe Lusophilie? Die Anfänge der deutschen Lusitanistik», in Lusorama 29 (März 1996), págs. 5-19.

Scotti-Rosin, Michael (1996b): «Frühe Lusophilie? Die Anfänge der deutschen Lusitanistik», in Endruschat, Annette / Gärtner, Eberhard (Hrsg.) (1996): Untersuchungen zur portugiesischen Sprache: Beiträge zum Deutschen Lusitanistentag 1995, Frankfurt am Main: TFM / Domus Editoria Europaea (Beihefte zu Lusorama; 1. Reihe, 7. Band), págs. 13-28.

Sierra Soriano, Ascensión (2010): «La lexicographie bilingue français-espagnol: tradition et modernité», em: Quaderns de Filologia: Estudis linguistics 15, págs. 219-235.

Vieira, António (1682, II): SERMOENS / do / P. ANTONIO VIEIRA. / da companhia de jesu, / Prégador de Sua Alteza. / SEGVNDA PARTE. / dedicada / No Panegyrico da Rainha Santa / ao serenissimo nome / DA PRINCEZA N. S. / D. ISABEL. // EM LISBOA. / Na Officina de MIGUEL DESLANDES, / E à sua custa, & de Antonio Leyte Pereyra Mercador de Livros. / M. DC. LXXXII. / Com todas as licenças, & Privilegio Real.

Vieira, António (21707, II): admodvm reverendi patris / ANTONII VIEIRA / E Societate Jesu, Regii in Lusitania Prædicatoris, / SERMONES / Selectissimi, Fœcunditate Materiarum, / Sublimitate, Subtilitate, & raritate Conceptuum / admirabiles; / Idiomate Lusitanice conscripti & variis Typis evulgati, / Nunc in Cartusia Coloniensi latinitate donati / Cum triplici Indice, Thematum, Locorum Sacrae Sripturae, / & rerum memorabilium. / PARS SECUNDA // Coloniæ Agrippinæ, / Sumptibus HERMANNI DEMEN. MDCCVII. / Cum Privilegio S. Cæsareæ Majestatis.

Wagener, Johann Daniel (1800, I): Portugiesische / Sprachlehre. / Nebst / Uebungen / zu / Anwendungen der Grundsätze, / der / Wortfügung und Schreibart / dieser Sprache, / von / Johann Daniel Wagener, / d. W. W. D. // Hamburg, / bei Gottfried Vollmer. 1800.

Wagener, Johann Daniel (1802, II): Johann Daniel Wageners / Uebungen / in der / portugiesischen Sprache / mit / unterlegter / Phraseologie / als / zweyter Theil / der / portugiesichen Sprachlehre. // Mainz und Hamburg, / bey Gottfried Vollmer. / 1802.

Weitenauer, Ignaz (11756): MODUS ADDISCENDI / intra / brevissimum tempus / LINGUAS, / GALLICAM, ITALICAM, / HISPANICAM, / GRÆCAM, HEBRAICAM, / et / CHALDAICAM, / ut ope Lexici LIBROS explicare queas. / AUCTORE / ignatio weitenauer s. j. / Linguarum Hebraicæ & Græcæ In Alma Leopoldina / Oeniponti Professore Regio. / CUM APPROBATIONE. // Francofurti ad Mœnum, / apud Franciscum Varrentrap. / MD CC LVI.

Weitenauer, Ignaz (11758): lexicon / biblicum, / in quo explicantur / vulgatæ / vocabula et phrases, / quæcunque propter linguæ Hebraicæ / græcæque peregrinatem / injicere moram legenti possunt / Ad usum eorum omnium, qui absque magnorum / voluminum ambagibus Divinæ Scripturæ Textum / & Contextum intellegere & verbum Dei solide populo / Accedunt / summaria / capitum omnium totius codicis / divini. / auctore / ignatio weitenauer s. J. / Ling.Hebr. & Græcæ in Alma Leop. Oenip. Prof. P. O. / Cum Licentia & Priv. Cæsareo. // Augustæ Vindelicorum & Friburgi Brisgojæ. / Sumptibus Fratrum Ignatii & Antonii Wagner. 1758.

Weitenauer, Ignaz (1762a): Hexaglotton / geminum, / Docens Linguas, / GALLICAM, ITALICAM, HISPANICAM, / græcam, hebraicam, chaldaicam, / anglicam, germanicam, belgicam, / latinam, lusitanicam, syriacam: / ut intra brevissimum tempus ope Lexici omnia / explicare discas. / Accessit ubique Appendix / De Pronunciatione harum XII Linguarum. / AUCTORE / ignatio weitenauer, s. J. / Ling. Hebr. & Graec. in Alma Leopoldina Oeniponti / P. P. O. / Cum Approbatione. // augustæ vind. & friburg. brisg. / Sumptibus Fratrum WAGNER, Bibliopol. / MDCCLXII.

Weitenauer, Ignaz (1762b): Hexaglotton / alterum, / Docens Linguas, / ANGLICAM, GERMANICAM, BELGI- / CAM, LATINAM, LUSITANICAM, / et / SYRIACAM, / ut intra brevissimum tempus ope lexici / libros explicare discas. / AUCTORE / ignatio weitenauer s. J. / LINGUARUM HEBRAICÆ ET GRÆCÆ IN ALMA / LEOPOLDINA OENIPONTI PROFESSORE. / Cum Approbatione & Privil. Cæsareo. // augustæ vindel. et friburg. brisg. / Sumptibus Fratrum WAGNER, Bibliopolarum / MDCCLXII.

Weitenauer, Ignaz (11764): Zweifel / von der / deutschen / Sprache, / vorgetragen, aufgelöset, oder andern / aufzulösen überlassen; / sammt einem / orthographischen Lexikon. / Durch Ignaz Weitenauer d. G. J. / Mit Erlaubniss der Obern. // Augsburg und Freyburg im Breisgau, / In Verlag der Gebruder Wagner. / 1764.

Weitenauer, Ignaz (1776): Hexaglotton / geminum, / DOCENS LINGUAS, / GALLICAM, ITALICAM, HISPANICAM, / GRÆCAM, HEBRAICAM, CHALDAICAM, / ANGLICAM, GERMANICAM, BELGICAM, / LATINAM, LUSITANICAM, SYRIACAM: / ut intra brevissimum tempus, ope Lexici, omnia / explicare discas. / Accessit ubique Appendix / De Pronunciatione harum XII Linguarum. / AUCTORE / ignatio weitenauer. / Editio Altera. / Cum Approbatione. // augustæ vind. & friburg. brisg. / Sumptibus Fratrum WAGNER, Bibliopol. MDCCLXXVI.

Wippich-Roháčková, Katrin (2000): «Der Spannisch Liebende Hochdeutscher»: Spanischgrammatiken in Deutschland im 17. und frühen 18. Jahrhundert, Hamburg: Helmut Buske Verlag (Romanistik in Geschichte und Gegenwart, Beiheft 2).

Downloads

Publicado

10.10.2015

Edição

Seção

Artigos